Zeszyt: 2006, vol. 3 / 4 / 2

Dr inż. Jacek Florek

Wpływ roślinności terenu zalewowego na przepustowość i stabilność koryta wielkiej wody

Obszar zalewu w zasięgu wody Q10%, w części przykorytowej potoków charakteryzuje się znaczną nierównomiernością w układzie podłużnym doliny. Obszary o płaskiej, szerokiej terasie zalewowej z niewielkim spadkiem poprzecznym, występują rzadko. Ciek taki w dolinie płynie często w warunkach erozji wgłębnej, a terasa zalewowa niewielkich rozmiarów pojawia się na jednym bądź drugim brzegu w zależności od układu wysokościowego i przebiegu cieku w planie sytuacyjnym. Roślinność w tych warunkach porasta już same brzegi koryta niskiej wody, a roślinność krzewiasta dominuje na obszarze zalewowym. Takie warunki, podczas przejścia wód wezbraniowych, generują wiele zjawisk wywołanych wpływem roślinności. Należą do nich: zwężenie i koncentracja przepływu w centralnej części koryta niskiej wody, zmiany profilu prędkości w pionach hydrometrycznych, zarówno w strefie terenu zalewowego z roślinnością, w korycie w bezpośredniej bliskości roślin, jak i w centralnej części koryta. Wpływ roślinności strefy zalewowej rozciąga się również na obszar koryta właściwego i powoduje tu wzrost prędkości w strefie przydennej. Przedmiotem niniejszego opracowania jest analiza zjawisk zachodzących podczas ruchu wody w strefie całkowicie zajętej przez roślinność na obszarze terasy zalewowej oraz jej pośrednie oddziaływanie na stabilność hydrodynamiczną dna w głównej części koryta. W czasie przejścia wezbrania przy podnoszeniu się stanu wody, na skutek zmian oporów opływu roślinności, zmianie ulega współczynnik ...

Mgr inż. Marek Goździk

Opory ruchu wody w strefie ekotonu brzegowego

Celem pracy jest ocena oporów ruchu wody w korycie rzeki w warunkach przepływu ustalonego. Autor przedstawia trudny problem oszacowania współczynników szorstkości, skupiając się w szczególności na skarpach koryt rzecznych. Zwraca również uwagę na wpływ wegetacji na warunki przepływu w niewielkich ciekach. Metodyka badań nad zagadnieniem dotyczyć ma porównania wyników badań terenowych z obliczeniami numerycznymi. Terenem badań jest rzeka Bystrzyca poniżej zbiornika Mietków w woj. dolnośląskim. Spodziewane wyniki badań autor ma nadzieję przenieść do praktycznego zastosowania w ocenie współczynników szorstkości brzegów i dna cieków. W wyniku dotychczasowych badań dokonano oceny szorstkości materiału dennego na wytypowanym odcinku rzeki. ...

Dr inż. Antoni Grzywna

Dr Danuta Urban

Wykorzystanie koncepcji waloryzacji produkcyjnej i przyrodniczej na przykładzie doliny rzeki Ochoża

W prezentowanej pracy podjęto próbę waloryzacji przyrodniczej i produkcyjnej obiektu melioracyjnego Ochoża. Ma ona na celu ocenę skutków antropogenicznych przekształceń i aktualnego potencjału siedliska mokradłowego. Przy waloryzacji aktualnej siedliska te traktowano jako poprawiane, uwzględniając proces glebowy, utwór glebowy i stan uwilgotnienia. W badanym obiekcie występują gleby: torfowomurszowe, mineralno-murszowe, glejowe i czarne ziemie. Wyniki waloryzacji potencjalnej oparte zostały na koncepcji prognostycznych kompleksów wilgotnościowo-glebowych. W obrębie dna doliny wykonano zdjęcia fitosocjologiczne, które posłużyły do waloryzacji przyrodniczej. Uzyskana ocena aktualnej wartości rolniczej siedlisk odpowiada glebie murszowo-torfowej o III klasie bonitacyjnej. W pozostałej części obiektu występują jednostki glebowo-ekologiczne zaliczane do V klasy bonitacyjnej o bardzo niskiej wydajności i wartości użytkowej runi. Obszar doliny Ochoży posiada umiarkowane walory przyrodnicze, co wynika z przeprowadzenia zagospodarowania części dna doliny i długotrwałego przesuszenia gleby. ...

Dr inż. Ewa Jędryka

Potrzeby prowadzenia prac związanych z utrzymaniem śródlądowych wód powierzchniowych i urządzeń wodnych na obszarach renaturyzowanych

W artykule przedstawiono:- Potrzeby prowadzenia prac związanych z utrzymaniem śródlądowychwód powierzchniowych i urządzeń wodnych zlokalizowanychna obszarach renaturyzowanych.- Zagrożenia jakie może spowodować brak tego rodzaju prac.- Rodzaje prac związanych z utrzymaniem i metody ich prowadzenia.- Wymagania szczególne, jakie stawiane są pracom utrzymaniowymna obszarach renaturyzowanych. ...

Dr inż. Ewa Kaznowska

Charakterystyka susz hydrologicznych na przykładzie wybranych rzek północno-wschodniej części Polski

Susza hydrologiczna stanowi ostatni etap w rozwoju zjawiska suszy i utożsamiana jest z okresem występowania niżówek w korycie rzecznym. Za niżówkę uznano okres, w którym przepływy są równe i mniejsze od przyjętego przepływu granicznego. Stosując kryterium hydrologiczne, za poziom odcięcia obrano wartość przepływu charakterystycznego Q90%, odczytaną z krzywej sum czasów trwania przepływów wraz z wyższymi. Przyjęcie tej wielkości pozwoliło na wyznaczenie niżówek głębokich, o znaczącym negatywnym wpływie na środowisko. Dodatkowo wprowadzono kryterium minimalnego czasu trwania wynoszące 10 dni, po przekroczeniu którego występuje niżówka. Praca zawiera także propozycję zastosowania kryterium hydrobiologicznego do wyznaczania przepływu granicznego niżówki, który byłby powiązany z przeżywalnością organizmów wodnych. Celem pracy jest charakterystyka niżówek wywołanych długotrwałym brakiem opadów lub ujemnymi temperaturami powietrza w zlewni rzeki Narewki po profil Narewka i Biebrzy po profil Burzyn. O wyborze zlewni zadecydowało ich położenie w regionie Polski charakteryzującym się częstym występowaniem susz oraz znaczne walory przyrodnicze (Biebrzański Park Narodowy, Białowieski Park Narodowy), których zachowanie zależy od stanu zasobów wodnych. Badania oparto na ciągach przepływów dobowych z wielolecia 1951–2002. Wyznaczone za pomocą programu Niżówka 2003 niżówki z półrocza zimowego i letniego opisano parametrami ilościowymi. Analizą objęto także częstość zjawiska i jego surowość. ...

Dr Michał Kupiec

Mgr inż. Anna Adamkiewicz

Przemiany krajobrazowe doliny rzeki Tywy w XIX i XX wieku

Głęboko wcięta dolina rzeki Tywy ma przebieg południkowy i przecina w górnym biegu morenowe obszary Pojezierza Myśliborskiego, a w środkowym i dolnym biegu – Równiny Wełtyńskiej. Dolina ta charakteryzuje sie dosyć dużym spadkiem oraz znacznymi deniwelacjami, co sprawiło, że w ubiegłych wiekach była intensywnie wykorzystywana gospodarczo do napędu młynów. W obrębie zasięgu doliny nie prowadzono intensywnych prac melioracyjnych czy też regulacyjnych, w związku z czym rzeka zachowała naturalny charakter do dnia dzisiejszego. W pracy przedstawiono analizę zmian krajobrazu w dolinie rzecznej, dokonaną na podstawie archiwalnych materiałów kartograficznych. Przeanalizowano kierunki zmian, ich dynamikę z wykorzystaniem analiz GIS oraz analizy współczynników geostatystycznych. ...

Dr Michał Kupiec

Dr hab. Paweł Robert Pieńkowski

Analiza zróżnicowania rzeźby zlewni oraz profili cieków wzgórz bukowych

Mezoregion Wzgórz Bukowych, położony na Nizinie Szczecińskiej charakteryzuje się zróżnicowaniem rzeźby terenu i skomplikowaną budową geologiczną. Wysokości bezwzględne sięgają 80–140 m n.p.m., z kulminacją Bukowca 147 m. Wysokości względne przekraczają 60 m, przy spadkach stoków ponad 30° w strefach głębokich rozcięć w dolinach denudacyjnych Obszar ten odwadniany jest przez wiele niedużych cieków, o powierzchniach zlewni nieprzekraczających 5 km2. Charakterystyczną cechą dolin cieków są płaskie odcinki koryt, których geneza związana jest z krótkotrwałymi postojami masywu lodowca. Do oceny zróżnicowania rzeźby zlewni posłużono się Numerycznym Modelem Terenu, wykonanym na podstawie map topograficznych 1:10 000. Opracowany model pozwolił na ocenę zróżnicowania rzeźby terenu wybranych zlewni cieków, w tym analizę nachylenia stoków oraz przebiegu profili podłużnych koryt. ...

Dr inż. Anna Lenar-Matyas

Dr inż. Hanna Witkowska

Mgr inż. Agnieszka Żak

Rzeka Kamienna – zmiany na przestrzeni wieków i propozycja jej renaturyzacji

W dolinie Kamiennej już od wieków eksploatowano złoża rud żelaza. Nasilenie wydobycia, będące następstwem rozwoju techniki wielkopiecowej, nastąpiło na przełomie XVIII i XIX wieku. Ważną rolę dla rozwoju tego regionu odegrał Stanisław Staszic. Kamienna miała pełnić rolę źródła energii i środka transportu. W tym celu przeprowadzono regulację, która całkowicie zmieniła rzekę. Wyprostowanie, a więc i radykalne skrócenie przebiegu koryta doprowadziło do istotnych zmian w dynamice cieku. Zlikwidowanie meandrów oraz ujednolicenia przekroju poprzecznego wpłynęło również na obniżenie jakości życia biologicznego. Obecnie Kamienna płynie głęboko wciętym korytem. Na dużym obszarze woda stuletnia mieści się w korycie głównym, co powoduje silne drenowanie okolicznych terenów. Analizując aktualne mapy i dostępne przekroje poprzeczne rzeki, stwierdzono, że powrót do starego koryta nie jest możliwy ze względu na znaczne obniżenie się poziomu koryta i ograniczenie dopływu rumowiska przez zbiorniki na Kamiennej i Świślinie. Poza tym trzeba było zachować zabytki budownictwa i związany z nimi kanał. W tym momencie jedyne zmiany, które można byłoby wprowadzić to urozmaicenie samego koryta i brzegów rzeki. Efekt taki można osiągnąć poprzez wprowadzenie małych budowli regulujących i kierujących strumień wody. ...

Dr inż. Marta Łapuszek

Dr inż. Hanna Witkowska

Wpływ zwiększenia rozstawu wałów na poprawę warunków ekologicznych oraz ochronę przeciwpowodziową

Wieloletnie obserwacje prowadzone przez autorów na górskich dopływach Wisły wykazały, że zawężanie koryt i teras zalewowych spowodowało wystąpienie znacznej erozji dennej oraz zwiększenie kulminacji fali w korycie, w zawężonym znacznie terenie zalewowym. Jednocześnie zawężenie korytarza rzeki, nie zawsze tam, gdzie jest to konieczne, ograniczyło okresowy zalew okolicznych terenów i stało się powodem zniszczenia wielu ekosystemów. W ostatnich latach zmieniło się podejście do regulacji rzek w kierunku proekologicznym (przyjęcie Ramowej Dyrektywy Wodnej), w wielu krajach przystąpiono do renaturyzacji czy też rewitalizacji rzek. Autorzy prezentują analizę możliwości zwiększenia rozstawu wałów na odcinku Dunajca powyżej Nowego Sącza, gdzie na obszarze poza wałami znajdują się nieużytki i tereny zdewastowane, pod kątem odtworzenia środowiska naturalnego i ochrony przeciwpowodziowej przyległych terenów. Na odcinku miasta Nowy Sącz oraz poniżej układ obwałowania pozostawiono niezmieniony. Dla tak stworzonych nowych warunków przeprowadzono numeryczną symulację zmian parametrów fali powodziowej jednowymiarowym modelem RubarBE. Otrzymane wyniki wykazują, że zwiększenie obszaru międzywala spowoduje zmniejszenie się kulminacji fali na odcinku powyżej Nowego Sącza, zmniejszą też kulminację podczas przejścia przez odcinek ściśle obwałowany w mieście. ...

Dr Krystian Obolewski

Starorzecza – Warty uwagi element dolin rzecznych na przykładzie rzeki Słupi

Dolina Słupi usłana jest licznymi starorzeczami, które ulegają powolnemu zarastaniu. Aby zapobiec temu procesowi, a równocześnie wykorzystać zasoby zoocenotyczne jezior rzecznych, pojawiła się myśl ponownego włączenia ich do systemu rzecznego poprzez renaturyzację rzeki. Początkowo planowano włączać jedynie stare, częściowo zarośnięte jeziora rzeczne. W 2003 roku jedno ze starorzeczy Słupi Koński Staw poddano procesom bagrowania, co spowodowało stworzenie nowych warunków życia dla hydrobiontów. Przeprowadzone badania zoocenotyczne w tym jeziorze rzecznym potwierdziły korzystne zmiany w zagęszczeniu makrofauny dennej oraz zooperifitonu zasiedlającego sztuczne podłoże. Zagęszczenie zooperifitonu zasiedlającego trzcinę oraz zooplanktonu ulegało znacznym wahaniom, przy czym dominowały w nich Rotatoria, Protozoa i Cladocera filtrujące wodę. Usunięcie zakumulowanych w zbiornikach osadów dennych i wraz z nimi siarkowodoru oraz poprawa warunków tlenowych spowodowały odbudowę badanych zoocenoz. Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że wybagrowane starorzecza mogą odegrać znaczącą rolę w procesach renaturyzacji rzek, znacznie ten proces przyspieszając. W takich zbiornikach mogą egzystować ryby, znajdując bogatą bazę pokarmową oraz mogą być prowadzone procesy oczyszczania wód rzecznych dzięki obecności bogatej w filtratory i sedymentatory formacji poroślowej. ...

Prof. dr hab. inż. Włodzimierz Parzonka

Dr inż. Robert Głowski

Dr inż. Robert Kasperek

Ocena przepustowości doliny górnej Odry między Chałupkami a ujściem Olzy

Dolina Górnej Odry na odcinku między Chałupkami (km 20,0), a ujściem Olzy (km 28,0) podlega deformacjom spowodowanym przez naturalne czynniki korytotwórcze oraz przez działalność człowieka. Na tym odcinku jest ona rzeką graniczną między Polską i Czechami. Występuje tu siedem unikalnych meandrów, nr I i IV zostały przerwane podczas powodzi 1997 i 1967 i tworzą wraz z mostem drogowym (km 20,530) trzy newralgiczne miejsca pod względem przepustowości doliny Odry w górnym biegu. Do dziś sprawa przesunięcia granicy nie została oficjalnie rozwiązana, biegnie ona trasą sprzed 1967 r., co powoduje wiele komplikacji prawnych i gospodarczych. Badany odcinek odznacza się intensywną erozją brzegów i sedymentacją. Dynamika procesów morfologicznych Odry jest tu wysoka, a zmiany kształtu, długości i przebiegu trasy są bardzo wyraźne. Nowe koryta, które powstały w rejonie meandra I i IV mają obecnie charakter bystrzy z wysokimi spadkami i prędkościami. Z badań własnych autorów wynika, że stare odnogi tworzą starorzecza i prowadzą tylko do kilkunastu procent przepływu średniego. Formy korytowe w postaci olbrzymich odsypisk, wyspy oraz gęsta roślinność w rejonie meandrów powodują, że opory przepływu oraz przepustowość doliny Odry zmieniają się w szerokim zakresie. ...

Mgr inż. Katarzyna Pikul

Dr hab. inż. Marian Mokwa

Badania modelowe wpływu zmian koncentracji materiału unoszonego w wodach płynących

Podstawowym celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie wpływu stref roślinnych na koncentrację rumowiska unoszonego w płynącej wodzie. Nowe zasady regulacji rzek, które prowadzone są w zgodzie z naturą, przypisują ogromne znaczenie roślinności. Jest ona traktowana nie tylko jako czynnik przyrodniczy, ale także jako element oddziaływania technicznego, który wyraźnie kształtuje warunki hydrauliczne i hydrologiczne. Do niedawna panował pogląd, że roślinność jest jedynie czynnikiem utrudniającym eksploatację urządzeń wodnych oraz niekorzystnie wpływającym na funkcjonowanie budowli. Obecnie zaczęto jednak doceniać roślinność jako nowy element we współczesnej gospodarce wodnej, który może korzystnie wpływać na warunki hydrauliczne. Roślinność może bowiem powodować zmiany szorstkości koryta, konfiguracji dna, spadku zwierciadła wody, może zwiększyć odporność koryta na erozję, a także powodować kontrolowane przez człowieka zatrzymanie znacznej części transportowanego przez ciek rumowiska. Istnienie stref wegetacji w rzekach i w płytkich zbiornikach przepływowych (np. zbiorniki wstępne) istotnie wpływa na procesy fluwialne. Zarówno stopień porostu, jego wymiar poziomy i pionowy, jak i dynamika jego zmian wpływają na podłużny i poprzeczny ruch rumowiska. Badania ruchu rumowiska w strefach roślinnych przeprowadzono w Instytucie Inżynierii Środowiska na modelu fizycznym w skali 1:1. Celem badań było wyznaczenie charakterystyk hydraulicznych przepływu w strefie występowania porostu roślinnego oraz analiza wzajemnego oddziaływania roślin i rumowiska na procesy sedymentacyjne. ...

Dr hab. inż. Zbigniew Popek

Wpływ renaturyzacji rzeki na warunki ruchu rumowiska wleczonego

W pracy przedstawiono procedurę obliczania parametrów przepływu wody oraz natężenia transportu rumowiska wleczonego w małej rzece nizinnej z dnem piaszczystym, w której w wyniku procesu renaturyzacji zmieni się szorstkość skarp koryta. W obliczeniach wykorzystano wyniki badań terenowych oporów przepływu i ruchu rumowiska wleczonego, przeprowadzone w naturalnym korycie rzeki Zagożdżonki, na terenie zlewni badawczej Katedry Inżynierii Wodnej i Rekultywacji Środowiska SGGW. Koryto rzeki na odcinku badawczym charakteryzuje się następującymi parametrami: szerokość koryta przy poziomie wody brzegowej – 3 ÷ 4 m, szerokość dna – 2 ÷ 3 m, głębokość maksymalna – 0,6 ÷ 0, 7 m, spadek podłużny – około 1 ‰, materiał denny stanowi piasek o średnicy d50 = 0,41 mm. W badaniach własnych określono funkcję wleczenia, uzależniając jednostkowe natężenie ruchu rumowiska qr od średniej prędkości V przepływu wody w przekroju poprzecznym koryta. Na podstawie obliczeń porównawczych intensywności wleczenia stwierdzono dużą zgodność wyników badań własnych z wynikami uzyskanymi ze wzoru Bagnolda. Obie funkcje wykorzystano więc do wykonania obliczeń prognostycznych wleczenia w korycie rzeki uregulowanej, przyjmując założenie, że warunki przepływu w naturalnej rzece Zagożdżonce można uznać za docelowy stan koryta poddanego procesowi renaturyzacji. Stwierdzono, że w korycie o tych samych wymiarach i reżimie przepływu, w wyniku renaturyzacji nastąpi wzrost intensywności wleczenia, ...

Dr inż. Małgorzata Raczyńska

Dr inż. Sylwia Beata Machula

Oddziaływanie stawów karpiowych na jakość wód rzeki Krąpiel (Pomorze Zachodnie)

Jak wiadomo istotny wpływ na jakość wód powierzchniowych mają stawy karpiowe, które w okresie produkcji prawdopodobnie nie zanieczyszczają wód cieku; dzieje się to tylko podczas odłowów lub podczas spuszczania stawów. Podjęte badania fizyczne i chemiczne wód jednej z rzek Pomorza Zachodniego - rzeki Krąpiel, w zlewni której w miejscowości Dzwonowo znajduje się zespół stawów o powierzchni ponad 200 ha, miały na celu zrewidowanie tego poglądu. Badania prowadzono od kwietnia 2005 r. do kwietnia roku następnego, w odstępach miesięcznych. Wykazano, że spuszczanie wody ze stawów powoduje zwiększenie ilości głównie związków biogennych, materii organicznej i zawiesiny ogólnej oraz obniżenie jakości wody. Zanieczyszczenia nie wpływają jednak w sposób istotny na wzrost eutrofizacji, a rzeka nadal podlega procesowi samooczyszczania. ...

Dr inż. Małgorzata Robakiewicz

Rola ostróg w regulacji rzek

Ostrogi są konstrukcjami budowanymi poprzecznie do kierunku przepływu, które stosowane są przy regulacji rzek nizinnych. Zasadniczym celem ich budowy jest ochrona brzegów oraz zwężenie koryta rzecznego, co prowadzi do zwiększenia głębokości w korycie głównym, a w konsekwencji do przedłużenia okresu nawigacyjnego. Analizując wpływ ostróg na hydrodynamikę oraz ruch rumowiska w rzece, należy rozważyć na dwa przypadki: (1) ostrogi niezatopione, kiedy korona konstrukcji znajduje się ponad zwierciadłem wody oraz (2) ostrogi zatopione. W warunkach ostróg niezatopionych obserwuje się zwężenie koryta głównego rzeki, któremu towarzyszy zwiększenie prędkości wody, a w konsekwencji jego pogłębianie. W obszarach między ostrogami ruch wody jest znacznie wolniejszy, co powoduje odkładanie się tam niesionego rumowiska. W przypadku ostróg zatopionych ruch wody odbywa się całym korytem rzeki, jednak zwiększenie oporów ruchu w obszarze ostróg powoduje zmniejszenie przepustowości rzek, co może mieć istotne znaczenie w warunkach powodziowych. W każdym z przypadków ruchowi wody towarzyszy mniej lub bardziej intensywny ruch rumowiska. Stan wiedzy w zakresie mechanizmów wzajemnego oddziaływania rzeki z ostrogami jest nadal niewystarczający, by można było prognozować zmiany denne w korycie rzeki z dużą dokładnością. Ostrogi choć budowane od bardzo dawna, nie zawsze doprowadziły do osiągnięcia zamierzonego celu; często przysparzają dodatkowych trudności (np. wymycia, odkładanie rumowiska). W ostatnim okresie można ...

mgr inż. Ewa Słowik-Opoka

Prof. dr hab. inż. Artur Radecki-Pawlik

Wybrane parametry hydrauliczne w obrębie wydm żwirowych językokształtnych znalezionych w ujściowym odcinku rzeki Raby

W ciekach naturalnych, w określonych warunkach hydraulicznych na dnie rzeki o budowie piaszczystej oraz piaszczysto-żwirowej mogą powstawać zgrupowania form dennych. W zależności od tworzącego je przepływu mogą być formami dwu- lub trójwymiarowymi o prostej, jak również o zakrzywionej linii szczytu (wydmy: barchanoidalne, sinusoidalne, półksiężycowe, języko-kształtne lub łańcuchowe). Formy na dnie rzek mogą występować zarówno pojedynczo (np. wydmy odizolowane), jednak najczęściej spotykane są w postaci całych zgrupowań, które mogą być ułożone równolegle, jak również prostopadle do linii nurtu. Zdarza się również, że są rozmieszczone „po ukosie” zarówno wzdłuż koryta, jak i na całej jego szerokości. Tematyka występowania form dennych była i jest nadal przedmiotem badań naukowców zarówno w kraju, jak i za granicą. Większość prac ujmuje problematykę piaszczystych form dennych w postaci zmarszczek oraz wydm kształtujących dno rzek nizinnych [np. praca Dąbkowskiego 1989] oraz formacji dennych znalezionych w morskiej strefie brzegowej [Pruszak 1998]. Zaznacza się jednak niedosyt opracowań obejmujących wyniki badań terenowych utworów dennych w postaci wydm żwirowych, a więc zbudowanych z materiału o średnicy d50 > 2 mm. Najnowsze doniesienia mówiące o tego typu formach dennych to prace Carlinga i in. [2000, 2005] oraz Radeckiego-Pawlika [2002]. Niniejszy artykuł przedstawia wyniki badań wydm żwirowych o zakrzywionej linii szczytu znalezionych na odcinku ...

Dr Dorota Świątek

Inż. Allan Wej

Program komputerowy Rzeka do obliczeń przepustowości zabudowanych roślinnością dolin rzecznych

W artykule przedstawiono opracowany w języku C program obliczeniowy RZEKA, który dla porośniętych roślinnością koryt wielodzielnych na podstawie ogólnego prawa przepływu Darcy-Weisbacha oraz procesy wymiany pędu i masy pomiędzy korytem głównym a terenami zalewowymi w ujęciu zaproponowanym przez Pasche, pozwala na szacowanie ich przepustowości. Jako przykład zastosowania opracowanego programu wykonano obliczenia przepustowości dla wybranego przekroju na obszarze Basenu Dolnego rzeki Biebrzy. Występujące tutaj obszary bagienne są porośnięte różnorodną roślinnością. Wyróżnia się tu rozległe powierzchnie turzycowisk i wilgotnych łąk, szuwary trzcinowe i mannowe oraz krzewy i drzewa. Obliczenia wykonano dla warunków trwania zalewu, którego rzędna została zarejestrowana w trakcie pomiarów terenowych. ...

Dr inż. Marek Tarnawski

Dr inż. Bogusław Michalec

Ocena możliwości renaturyzacji potoku na terenie urbanizowanym

Na terenach górskich i podgórskich, ze względu na coraz krótszy czas kulminacji wezbrań, zachodzi konieczność regulacji cieków, zwłaszcza na obszarach o zwartej zabudowie. Intensywna urbanizacja terenów nadbrzeżnych, wynikająca z historycznych lokalizacji miejscowości, stwarza brak możliwości prowadzenia koryta rzeki o charakterze zbliżonym do naturalnego. Jedynym z najczęściej stosowanych rozwiązań, gwarantującym przeprowadzenie przepływów wezbraniowych, jest wykonanie zabudowy ciężkiej koryta o konstrukcji żłobu. Przykładem takiego systemu zabudowy regulacyjnej jest ujściowy odcinek potoku Naściszówka. Ujście tego potoku do rzeki Łubinki znajduje się na terenie miasta Nowy Sącz. Koryto potoku przebiega wzdłuż ulicy Barskiej, a teren przyległy charakteryzuje się zwartą zabudową. Dokonano oceny przepustowości żłobu. Zgodnie z wytycznymi projektowania „Zabudowa potoków górskich” do obliczeń przepustowości koryta żłobu przyjęto przepływ miarodajny Q1%, ustalony wg wzoru Punzeta dla zlewni karpackich. Wyniki obliczeń przepustowości ujściowego odcinka potoku wskazują na brak możliwości przeprowadzenia przepływu miarodajnego w korycie żłobu. Miejscami stwarzającymi zagrożenie wystąpienia wody ze żłobu są zwłaszcza łuki. Woda, wypływając na biegnącą wzdłuż żłobu ulicę Barską, powoduje zalanie zabudowań wzdłuż ulicy. Zabezpieczeniem przed wylewami potoku Naściszówka byłaby przebudowa żłobu podnosząca jego brzegi. Zgodnie z zasadą Ramowej Dyrektywy Wodnej Unii Europejskiej, dotyczącą ochrony wód powierzchniowych oraz zasad ich utrzymania, przywracania lub odbudowy wartości ekosystemów wodnych, dokonano analizy możliwości zastąpienia betonowego ...

Mgr inż. Tomasz Tekielak

Prof. dr hab. inż. Alicja Michalik

Mgr inż. Łukasz Bąk

Morfologiczne skutki wezbrań na odcinku koryta rzeki Łososiny

Wezbrania wód, powodując okresowe zmiany warunków hydrodynamicznych w korycie rzecznym przyczyniają się do intensywnych jego przeobrażeń. Zachodzące wówczas procesy fluwialne mają decydujący wpływ na tworzenie form erozyjnych i depozycyjnych w korycie. Wielkość tych form zależy również od transportu rumowiska. W prezentowanej pracy pokazano wyniki badań wykonanych na rzece Łososinie, na zakolu o długości 400 m w latach 2004–2005. Zmiany morfologiczne koryta spowodowane przez 3 wezbrania skorelowano z materiałem archiwalnym. Oceniono wielkość erozji bocznej, która spowodowała istotne poszerzenie koryta. Określono zmieniające się warunki hydrauliczne oraz oceniono intensywność transportu rumowiska. ...

Dr inż. Michał Wierzbicki

Prof. dr hab. inż. Bogusław Przedwojski

Opis układu poziomego zakoli rzeki Prosny przy wykorzystaniu krzywej cosinusoidalnej

W artykule przedstawiono ogólną charakterystykę krzywej cosinusoidalnej, jej równanie, przebieg krzywej i jej krzywizny. Przedstawiono metodykę wyznaczania parametrów łuków (wartości promienia minimalnego oraz długości łuku) opisujących istniejące zakola rzeki w układzie współrzędnych geodezyjnych mapy. Opracowaną metodykę wykorzystano do opisu układu poziomego zakoli odcinka rzeki Prosny od km 94+330 do km 93+660, znajdującego się bezpośrednio poniżej projektowanej zapory czołowej planowanego zbiornika wodnego Wielowieś-Klasztorna. Na podstawie znajomości parametrów zakoli przeprowadzono obliczenia topografii dna badanego odcinka rzeki, których wyniki porównano z wynikami pomiarów terenowych. Efektem obliczeń i pomiarów terenowych jest zależność układu pionowego od układu poziomego naturalnego koryta Prosny na długości badanych zakoli. Analiza wyników pozwoliła stwierdzić, że obliczony układ dna dobrze odwzorowuje pomierzony w naturze kształt koryta oraz, że łuki uzyskane dla badanego odcinka rzeki Prosny odpowiadają rzeczywistemu obrazowi układu poziomego zakoli rzeki. ...

Dr inż. Eugeniusz Wilk

Ograniczenie przepływu w bocznych ramionach rzeki Wisły – efekty morfologiczne i przyrodnicze

Dodatni bilans rumowiska i utrudnienia w pochodzie lodów w głównym korycie rzeki to najważniejsze czynniki powodujące erozję wgłębną bocznego ramienia rzeki. Dodatkowym czynnikiem jest tworzenie się przybrzeżnych rynien wzdłuż wysokich lub porośniętych gęstą i wysoką roślinnością brzegów. Czynniki te powodują także częściowe niszczenie przetamowań i wynoszenie narefulowanego materiału. W ten sposób ograniczony jest dostęp do wyspy dla drapieżników. Stwarza to dobre warunki przyrodniczego rozwoju i umożliwia tworzenie rezerwatów na rzekach uregulowanych. ...

Mgr Patrycja Zasępa

Dr Małgorzata Kłonowska-Olejnik

Prof. dr hab. inż. Artur Radecki-Pawlik

Wpływ wybranych zmian abiotycznych w rejonie łachy żwirowej potoku górskiego na mikrosiedliska makrobezkręgowców dennych

Praca przedstawia wyniki badań nad zasiedleniem mikorosiedlisk przez makrobezkręgowce denne, prowadzonych w rejonie łachy bocznej w dolnym biegu potoku Jałowieckiego w Beskidzie Makowskim. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów granulometrycznych oraz hydrobiologicznych w różnych punktach badawczych w obrębie łachy korytowej tworzącej się na dnie potoku wyróżniono cztery typy mikrosiedlisk: typu 1 – usytuowane na grzbietach bystrzyków, które tworzą głównie żwiry średnio- i gruboziarniste (duże i małe kamienie), typu 2 – usytuowane w pobliżu dystalnej części łach korytowych lub na linii brzegowej łach, typu 3 – usytuowane na przeciwległym brzegu w stosunku do łach korytowych oraz typu 4 – umiejscowione w cieniu wychodni skalnych lub części proksymalnej łachy korytowej. ...