W pracy zarysowano genezę, przedmiot ochrony i kryteria wyznaczania użytków ekologicznych - czyli niewielkich obszarów o unikalnych wartościach środowiska przyrodniczego. Omówiono procedurę ich tworzenia (od inwentaryzacji przyrodniczej po rejestrację) oraz instytucje uczestniczące w tym procesie. Określono zasady gospodarowania użytkami ekologicznymi i ich odzwierciedlenie w dokumentach planistycznych - oparte na zakazach, nakazach i ograniczeniach. Użytki ekologiczne w zasadzie nie są wykorzystywane produkcyjnie, a zarządzanie nimi zależy od tego, kto jest właścicielem gruntów, na których się znajdują (państwo, gmina, osoba prywatna). Na ogół trudno jest uzyskać zgodę właściciela na utworzenie takiego użytku - dlatego też większość obiektów jest własnością Skarbu Państwa, w tym najczęściej nadleśnictw. Obserwuje się także wypadki wykupywania i dzierżawienia cennych ekologicznie miejsc przez organizacje społeczne.Obserwacje wykazują, iż nie zawsze użytki ekologiczne są ujmowane w ewidencji gruntów oraz w planach miejscowych. We wnioskach autor postuluje: upowszechnianie tworzenia użytków ekologicznych jako formy ochrony cennej przyrody, przestrzeganie obowiązku ich ewidencjonowania, utworzenie monitoringu użytków ekologicznych oraz powierzenie zarządu nad nimi odpowiednim służbom ochrony przyrody.Użytki ekologiczne mają istotną wartość dla społeczeństwa, gdyż zapewniają wyższą jakość środowiska, niekiedy wspierają efekty gospodarowania, służą celom rekreacji i dydaktyki. ...
W pracy przedstawiono analizę zużycia energii finalnej oraz obliczono wielkość emisji zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na obszarze gminy Kocmyrzów-Luborzyca. Zapotrzebowanie na energię objęło wszystkie grupy obiektów znajdujących się na terenie gminy. Dla potrzeb pracy gminę podzielono na następujące sektory: mieszkaniowy (obejmujący gospodarstwa domowe i rolne), użyteczności publicznej (w którego skład weszły obiekty: administracji samorządowej, oświatowe, kulturalne, ośrodki zdrowia i remizy OSP) oraz uprawy pod osłonami (gdzie produkcja ogrodnicza jest prowadzona w szklarniach i podgrzewanych tunelach foliowych). Pozwoliło to na obliczenie wielkości i struktury zużycia nośników energetycznych w poszczególnych grupach odbiorców i na tej podstawie określenie jaki mają wpływ na zanieczyszczenie powietrza na terenie gminy. Na podstawie badań i obliczeń modelowych stwierdzono, iż największy wpływ na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego w gminie ma sektor mieszkaniowy, który jest głównym konsumentem energii finalnej. Obiekty użyteczności publicznej, dzięki przeprowadzonej modernizacji i konwersji systemów ogrzewania na gazowe, mają znikomy udział w zanieczyszczeniu powietrza. ...
W pracy dokonano wstępnej oceny wpływu lasów i zadrzewień na wartość nieruchomości rolnych. Na podstawie analizy bogatej literatury przedmiotu oraz obserwacji własnych, autor stwierdza m.in., że: – w bezpośrednim sąsiedztwie granicy rolno-leśnej plonowanie roślin wyraźnie spada, – w miarę oddalania się od ściany drzew plony poprawiają się, przy czym na gruntach o deficycie wilgoci, podlegających intensywnej erozji ogólny bilans jest dodatni, a na pozostałych gruntach raczej ujemny, – negatywne oddziaływanie lasów na plonowanie roślin w strefie ich bezpośredniego kontaktu zależy od wzajemnego usytuowania i zaznacza się do ok. 15-krotnej wysokości drzewostanu. Zaproponowany algorytm obejmujący procentowe wskaźniki korygujące wartości wyjściowe nieruchomości rolnych (grunty orne) w sąsiedztwie lasu odnosi się do terenów o deficycie wilgoci w glebach, z uwzględnieniem wpływu odległości i położenia w stosunku do stron świata – tabela 1 oraz terenów o zróżnicowanej jakości gleb i kontrastowej ekspozycji stoków (S i N) – tabela 2. W terenach o deficycie wilgoci w strefach odległości do 2 h zaznacza się spadek, a w dalszych strefach wzrost wartości nieruchomości, przy czym największy notuje się w strefie 0–10 h (tab. 1). Tabela 2 wskazuje, że ujemne współczynniki obejmują obszar gruntów ornych w strefach od 0–1 h do 0–10 h. Proponowany algorytm wyceny ma charakter ...
W pracy zarysowano miejsce i rolę różnych prac melioracyjnych i rekultywacyjnych w przeciwdziałaniu negatywnym skutkom procesów niszczących grunty. Na system przedsięwzięć służących sanacji gruntów składają się prace z zakresu melioracji wodnych, melioracji agrotechnicznych i fitomelioracji (tzw. melioracje rolne), melioracji leśnych i melioracji przeciwerozyjnych (tzw. melioracje specjalne) oraz rekultywacji. Dokonano identyfikacji zabiegów sanacji gruntów na tle ich systematyki opartej na: typie prac, celu zabiegów, charakterze zabiegów oraz technologii zabiegów. Na podstawie wyróżnionych 5 grup podstawowych zabiegów sanacyjnych (porządkowanie pokrycia terenu, rzeźby terenu, regulacji stosunków wodnych, ulepszanie i odtwarzanie gleb, oraz zadrzewianie, zakrzewianie i zadarnianie) – dokonano oceny stopnia złożoności poszczególnych typów prac – wyróżniając 4 kategorie: jednogrupowe (składowe typy melioracji rolnych), dwugrupowe (melioracje przeciwerozyjne), trójgrupowe (melioracje leśne) i kompleksowe (rekultywacja gruntów). Określono miejsce rekultywacji gruntów w systemie prac sanacyjnych, stwierdzając m.in., że stanowi ona konglomerat różnych zabiegów służących restytucji gruntów zniszczonych. Z kolei określono zakres prac sanacyjnych w ramach sześciu podstawowych kierunków rekultywacji. Rekultywacja gruntów o kierunku: rolniczym i leśnym obejmuje wszystkie 5 grup podstawowych zabiegów, melioracyjnym – 3 grupy, a rybackim, rekreacyjnym i infrastrukturowym – po 2 grupy prac. Sanacja gruntów jako element realizacji rozwoju zrównoważonego przyczynia się również do kreowania ładu przestrzennego. ...
W pracy zarysowano, na tle koncepcji trwałego i zrównoważonego rozwoju, problematykę kształtowania obszarów wiejskich UE. Scharakteryzowano zasady i poszczególne etapy wspólnej polityki rolnej, polityki strukturalnej i polityki regionalnej. Stwierdzono m.in., iż polityki te są z sobą ściśle powiązane i wykazują stałą ewolucję. Polityka rolna sprowadza się do polityki cenowo-dochodowej oraz wspomagania polityki strukturalnej, polityka strukturalna polega na oddziaływaniu na czynniki produkcji stymulujące przemiany na obszarach wiejskich, a polityka regionalna wspiera restrukturyzację rolnictwa, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz niwelowanie niekorzystnych różnic między regionami. Celem tych działań jest kreowanie wartości i zrównoważonej ekonomicznie pozycji obszarów wiejskich, w szczególności jako środowiska zamieszkania, pracy i wypoczynku w naturalnych warunkach, jak również racjonalnego rozwoju struktur rolniczych. W ostatnich dziesiątkach lat UE uzyskała znaczące postępy w redukcji LFA (Less Favoured Areas), co w szczególności dotyczy regionów Irlandii i Portugalii. Zrównoważone kształtowanie środowiska i zagospodarowania przestrzeni wiejskiej realizowane jest poprzez system planowania przestrzennego, w ramach urządzeń rolnych, odnowy wsi oraz planowania ekologiczno-krajobrazowego. Koncepcja rozwoju zrównoważonego i trwałego, którego wyrazem jest ład tzw. zintegrowany – mimo braku precyzyjnej definicji, czy spójnych modeli wzrostu gospodarki – stanowi ważne wyzwanie cywilizacyjne. ...
W pracy zarysowano wybrane zagadnienia infrastruktury technicznej, osadnictwa i ochrony środowiska zawarte w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia (NSRO) na lata 2007–2013. Infrastruktura transportowa Polski jest zapóźniona i poważnie niedoinwestowana. Długość autostrad w 2006 r. wynosiła zaledwie 674 km, a dróg ekspresowych 257 km. Zasadniczym problemem w transporcie kolejowym jest zły stan infrastruktury i eksploatowanego taboru. Infrastruktura energetyczna bazuje prawie w całości na źródłach nieodnawialnych, głównie na paliwach stałych, co sprawia że należy do głównych źródeł zanieczyszczenia środowiska. Infrastruktura środowiska rozwija się w ostatnich kilkunastu latach w sposób prawidłowy. Obserwuje się wzrost powierzchni obszarów chronionych (aktualnie 32,5% powierzchni kraju), odnotowujemy znaczne postępy w sferze gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami. Wzrasta jednak zagrożenie powodziowe kraju. W systemie osadniczym mamy korzystną policentryczną strukturę miast oraz niekorzystną, bo rozproszoną strukturę osadnictwa wiejskiego. Zarysowano niektóre uwarunkowania realizacji Strategii na podstawie analizy SWOT. W wyniku realizacji NSRO nastąpi m.in. rozbudowa i transformacja infrastruktury transportowej i energetycznej, nastąpi dalsza poprawa stanu środowiska przyrodniczego. ...
W pracy dokonano próby oceny wpływu ważniejszych czynników (spadki i długość działek, skład granulometryczny gleb, występowanie tarasów i kierunek orki) na natężenie erozji wodnej (roczne straty gleby) określone za pomocą metody USLE, na przykładzie wsi górskiej Konina. Wyróżniono 4 modele erozyjne terenu, dla których obliczono równania regresji. Z badań wynika m.in., że w modelu 1 o stromych, krótkich działkach głównym czynnikiem limitującym straty glebowe jest starasowanie stoków oraz wysoka odporność gleb. W modelu 2. o dość długich działkach czynnikami limitującymi erozję są słabe nachylenia działek oraz uprawa poprzecznostokowa, bądź ukośnostokowa. W modelu 3. o krótkich działkach silna erozja jest spowodowana ich znacznym nachyleniem przy niezbyt dużej odporności gleb. W modelu 4. o bardzo długich działkach – bardzo słabe ich nachylenie mimo uprawy równoległej do stoku warunkuje słabą intensywność erozji. Analizy współczynników regresji potwierdzają do pewnego stopnia prawidłowość, że im dłuższy stok (działka) tym przyrost długości słabiej wpływa na straty glebowe, natomiast im większe nachylenie tym jego przyrost mocniej wpływa na erozję. Nasilenie erozji jest wynikiem oddziaływania kompleksu czynników z sobą różnorako powiązanych, których wyjaśnienie wymaga podejścia systemowego. ...
W pracy dokonano wstępnej oceny wpływu wybranych czynników przyrodniczo- rolniczych (dotyczących gleb, agroklimatu, sąsiedztwa lasów) na wartość gruntów ornych. Dokonano przeglądu omawianych parametrów oraz określono ich oddziaływanie na wzrost lub spadek plonów roślin uprawnych. Zaproponowano współczynniki korygujące wartość wyjściową działek gruntowych, określoną w podejściu mieszanym przy zastosowaniu wskaźników szacunkowych, obejmujące: stopień ciężkości gleby, stopień kultury gleby, stosunki wodne i zagrożenie erozją (k1 do k4), niekorzystne warunki agroklimatyczne (k5) oraz sąsiedztwo lasów (k6). Współczynniki korekcyjne do wzoru na wartość gruntów ornych (Wgo) zależą od klasy bonitacyjnej (określone parametry standardowe) i wynoszą dla poszczególnych cech gleb w granicach od −0,10 na 1 stopień zagrożenia erozyjnego do 0,05 na 1 stopień ciężkości, kultury gleby, czy na 1 grupę kategorii warunków wodnych. Dla agroklimatu wynoszą one w zależności od uprawianych roślin od −0,18 do 0, a dla różnych warunków sąsiedztwa lasów z gruntami ornymi od −0,30 do 0,07. Podstawowe dane o cechach przyrodniczo-rolniczych gruntów ornych, obok wywiadów i autopsji w terenie, uzyskujemy m.in. z map gleboznawczych, map klasyfikacji bonitacyjnej oraz w szczególności z map glebowo-rolniczych i towarzyszących im aneksów. Konieczne jest dalsze doprecyzowanie zaproponowanych współczynników przy współpracy ze specjalistami z zakresu rolnictwa i leśnictwa. ...
W artykule zarysowano problematykę degradacji i ochrony terenów rolni-czych, przedstawiono system kreowania krajobrazu rolniczego, ze szczególnym uwzględnieniem instrumentów planistycznych i zabiegów realizacyjnych oraz określo-no możliwości przekształceń tego krajobrazu w pracach urządzenioworolnych. Degradacja krajobrazu rolniczego sprowadza się głównie do pogarszania jakości gleb, stosunków wodnych, zmniejszania powierzchni przydatnej dla okre-ślonych upraw itp. W ramach kreowania krajobrazu kulturowego autor wyróżnia dwa ściśle z sobą powiązane kierunki: ochronę (zachowanie, utrzymanie określonych cech) i kształtowanie obejmujące planowanie krajobrazu i gospodarowanie krajobra-zem. Ochrona i kształtowanie terenów rolniczych stanowią, obok terenów le-śnych i zabudowanych, podsystem kreowania krajobrazu terenów wiejskich. Podstawowymi narzędziami kreowania krajobrazu rolniczego są: pla-nowanie przestrzenne (zwłaszcza miejscowe) oraz urządzenia rolne. Natomiast głównymi zabiegami kreującymi krajobraz rolniczy są prace z zakresu sanacji gruntów, podnoszące ich wartość użytkową (melioracje rolne i przeciwerozyjne, rekultywacja, scalenia i wymiany gruntów). Kompleksowe prace urządzenioworolne (scaleniowe) obok poprawy wa-runków przestrzenno- organizacyjnych produkcji rolniczej, na ogół wpływają ko-rzystnie na rzeźbę terenu i gleby (redukcja erozji), walory estetyczno-krajobrazowe (zadrzewienia), czy warunki mikroklimatyczne. Ostatnia dekada przyniosła znaczny wzrost gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych, które obok przemian w zabudowie gospodarczej i mieszkal-nej, infrastrukturze (nowe drogi, linie przemysłowe) – również wywierają swoje piętno w krajobrazie. ...
Obszary Natura 2000 obejmują ok. 21,5 tys. specjalnych obszarów ochrony siedlisk (12,8% terytorium UE) oraz ok. 4,8 tys. obszarów specjalnej ochrony ptaków (10% powierzchni). Program rolno-środowiskowy w ramach Programu Rozwoju Ob-szarów Wiejskich na lata 2007–2013, obejmujący 9 pakietów, służy poprawie środowi-ska przyrodniczego i ma istotne znaczenie dla realizacji celów sieci Natura 2000. Dla przykładu w Austrii w ramach ochrony krajobrazu kulturowego rzeki Lafnitz, realizowany jest program rolno- środowiskowy (ekstensywna gospodarka łąkowa) służący zachowaniu naturalnych walorów tego cieku i terenów nadrzecznych. We Francji na obszarze Parku Natury Brenne wprowadzono tzw. kontrakty zrównoważonego rolnictwa obejmujące ekstensywny wypas zwierząt, łowiectwo, hodowlę ryb itp. W Hiszpanii przykładem służących ochronie cennych ekosystemów jest projekt Zintegrowanego zarządzania w rolnictwie wokół mokradeł położonych w południowej części Andaluzji (redukcja zabiegów agrotechnicznych, zakaz wy-palania chwastów itp.). W Polsce, obecne programy rolno-środowiskowe, których realizacja obej-muje okres 2007–2013 opierają się na zasadzie dobrej praktyki rolniczej – przy-jaznej dla środowiska. Na małej wyspie Stora Karlsö koło Gotlandii (Szwecja) wdrażany jest pro-gram restytucji otwartego krajobrazu użytków zielonych, przy redukcji zakrze-wień jałowca i usuwaniu roślin egzotycznych – oparty na zrównoważonej gospo-darce kośno-wypasowej (owce). Dobrym przykładem programu rolno-środowiskowego jest Halkyn Mounta-in (Wlk. Brytania), w których racjonalnie połączono zalety użytkowania zasobów naturalnych (wapień) z dziedzictwem ...
W pracy dokonano przeglądu i ogólnej charakterystyki dokumentów służą-cych realizacji polityki zrównoważonego rozwoju gmin w zakresie tematyki ochrony i kształtowania środowiska. Analizie poddano dokumenty obligatoryjne wykonywane przez gminy, jak: opracowania ekofizjograficzne, programy ochrony środowiska, plany gospodarki odpadami, plany zaopatrzenia w energię, programy edukacji ekologicznej, studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania prze-strzennego, plany miejscowe, jak też dokumenty, których sporządzenie jest nie-obligatoryjne: inwentaryzacje przyrodnicze, strategie rozwoju, plany rozwoju lo-kalnego, polityka ekologiczna. Z kolei, na podstawie literatury przedmiotu, zarysowano stan i jakość opra-cowań w gminach. Inwentaryzację przyrodniczą opracowało ok. 23% badanych gmin, opracowania ekofizjograficzne – 28%, a studium uwarunkowań blisko 77% gmin. Aktywność gmin w procesie planowania ekorozwoju, w poszczególnych województwach kraju jest dosyć zróżnicowana: najwyższa w województwach: lu-belskie, dolnośląskie i mazowieckie, najniższa w województwach: łódzkie, opol-skie i podlaskie. Najczęstszą wadą opracowań ekofizjograficznych stanowiących podstawo-we źródło informacji dla potrzeb ekorozwoju jest brak prawidłowej delimitacji geokompleksów, braki metodyczne przy ocenie odporności na antropopresję, po-mijanie prognozy zmian zachodzących w środowisku. W procesie doskonalenia działań w zakresie ochrony i kształtowania środowiska gmin autor postuluje m.in.: ujednolicenie metodyki opracowań podstawowych dokumentów służących ekorozwojowi oraz wprowadzenie jednolitego systemu ich weryfikacji, włączenie do współpracy przy tworzeniu opracowań ekofizjograficznych obok planistów– fi-zjografów i ekologów, wypracowanie określonego algorytmu doboru dokumentów dostosowanego do ...
W artykule zarysowano historię odnowy wsi w Turyngii, aktualne jej kie-runki, instytucje zajmujące się zintegrowanym rozwojem terenów ruralnych i stojące przed nimi zadania, skalę prac oraz ich efekty. Największe koszty pochłania rewitalizacja sieci drogowej, urządzeń melioracyjnych oraz restrukturyzacja sub-stancji budowlanej. Znaczące osiągnięcia Turyngii w zakresie odnowy wsi uwa-runkowane są odpowiednim poziomem finansowania działań, istnieniem wyspecja-lizowanych instytucji oraz aktywnym wsparciem społeczeństwa. ...
Niektóre terminy stosowane w praktyce gospodarki przestrzenią w Polsce budzą wątpliwości natury językowej oraz prawnej. Na przykład słowo „rolny" czę-sto używane jest wymiennie ze słowem „rolniczy". Podobnie, dosyć powszechne jest stosowanie wymiennie pojęć: „ grunt rolny" i „użytek rolny". Zdarza się rów-nież, że „grunty rolne" utożsamiane są z „gruntami ornymi". Autor proponuje, aby trzymać się ściśle definicji zawartych w dokumentach prawnych, które są spójne pod względem merytorycznym, chociaż obarczone pewnymi wadami semantycznymi. ...
