Streszczenie:

Celem publikacji było udostępnienie zbioru zdjęć z Kresów Wschodnich okresu międzywojennego, z prywatnej kolekcji doc. mgr. inż. Ignacego Rabczuka. Autor fonoteki był absolwentem Politechniki Lwowskiej w latach 1927–1934, ukończył Wydział Inżynierii Lądowo-Wodnej, Oddział Miernictwa. Jako dyplomowany geodeta wpierw pracował w Instytucie Geofizyki Stosowanej Firmy „Pionier” we Lwowie a następnie w Izbie Skarbowej w Brześciu n/Bugiem. Był początkowo mierniczym powiatowym, a następnie wojewódzkim, zatrudnionym przy klasyfikacji gruntów na terenie województwa poleskiego. Po wykonaniu przydzielonych mu zadań został przeniesiony służbowo do Nowogródka, na takie samo stanowisko. Nadzorował wykonywanie pomiarów, akcję zbierania i aktualizacji map oraz opracowywanie fotoplanów. Z końcem 1938 r. został kolejny raz przeniesiony w ramach tej samej instytucji do Kielc. Obszar ziem, a zwłaszcza przebieg wschodnich granic Polski, ulegał wielu zmianom w procesie dziejowym. Bardzo burzliwa była historia Polski, a w szczególności obszaru, który nazywany jest polskimi Kresami Wschodnimi. Tę krainę historyczno-geograficzną wielu znawców przedmiotu zaliczało do ziem polskich. Takie jest też przeświadczenie wielu współczesnych Polaków pochodzących z Kresów Wschodnich, skąd wywodzą się ich korzenie, pozostało dziedzictwo przodków i polskie dziedzictwo narodowe. Radykalne zmiany spowodował wybuch II wojny światowej w 1939 r. i okupacja, które niosły z sobą olbrzymie straty w ludziach, zniszczenia substancji zabudowy i dóbr materialnych oraz dewastacji środowiska przyrodniczego. Powojenna zmiana przebiegu granic polskich nastąpiła po zakończeniu wojny. Na konferencji w Jałcie w 1945 r. trzy mocarstwa ZSSR, USA i Wielka Brytania, bez udziału Polski zadecydowały, że granica wschodnia przebiegać będzie wzdłuż tzw. linii Curzona. Kresy Wschodnie zostały wcielone do radzieckich republik: białoruskiej, litewskiej i ukraińskiej. Z tych republik, po odłączeniu się od Rosji powstały nowe państwa Litwa (w 1990 r.), Ukraina (1994 r.) i Białoruś (w 1997 r.). Ignacy Rabczuk z Kresami Wschodnimi był związany trzydzieści cztery lata. Łączyły go więzy rodzinne z województwem stanisławowskim, studia i pierwsza praca z lwowskim. Na samodzielnych stanowiskach pracował w województwach poleskim i nowogródzkim. W okresie studiów zaczął fotografować i był fotografowany. Zbierał stare zdjęcia, kartki pocztowe, przewodniki turystyczne, literaturę o tematyce krajoznawczej i mapy. Zbiory o tematyce dotyczącej Kresów Wschodnich nie zachowały się w całości, mimo to są bogate. Kolekcja liczy ponad czterysta zdjęć autorstwa Ignacego Rabczuka i innych autorów oraz kilkadziesiąt pocztówek o tematyce dotyczącej publikacji.Pierwsze zdjęcia mają związek z życiem studenckim. Autor fototeki dokumentował fakty związane z uczelnią, wyjazdy związane z Chórem Eliana i Akademickim Chórem Politechniki Lwowskiej, których był członkiem, a także z pracą wakacyjną. Kolejne stanowią serwisy fotograficzne powstałe podczas pracy zawodowej na obszarach ziemi lwowskiej poleskiej, nowogródzkiej, czyli z obszarów, gdzie wykonywane były terenowe prace geodezyjne, a pojedyncze zdjęcia są z miejsc odwiedzanych okolicznościowo. W fototece Ignacego Rabczuka znajdują się fotografie o różnorodnej treści. Między nimi nie ma równoważności ilościowej i bliźniaczości tematycznej. Dlatego każdy ze zbiorów został opracowany z zachowaniem swojej indywidualności. Zdjęcia podzielone zostały na trzy zbiory, z których każdy odpowiada jednemu z województw, w porządku chronologicznym. W kilku przypadkach odstąpiłyśmy od tych zasad, dotyczących zakresu czasowego i obszarowego. Zamieszczenie zdjęć wykonanych z tego samego kierunku fragmentu krajobrazu czy obiektu, w odstępie paru lat pozwala na dokonanie analizy porównawczej zaszłych zmian przestrzenno-krajobrazowych. Do grupy tematycznej występującej tylko w jednym zbiorze dołączyłyśmy jednostkowe zdjęcia pochodzące ze zbioru innego. Treść zdjęć znajdujących się w fototece Ignacego Rabczuka obejmuje krajobrazy z siedliskami roślin pierwotnych, naturalne i kulturowe. Krajobrazy osad wiejskich, jednostek małomiejskich i wielkomiejskich, pięknych, oryginalnych budowli, obiektów architektonicznych świeckich i sakralnych, znajdujących się w dobrym stanie technicznym, opuszczonych i w ruinie. W obrazach zakodowane zostało bogactwo obiektów o różnym przeznaczeniu. Pokazują wiejskie budynki o funkcji przemysłowej i rzemieślniczej, narzędzia pracy, sceny rodzajowe oraz mieszkańców przy pracach codziennych, odpoczynku i w święta. Analizując zachowane zdjęcia Ignacego Rabczuka, nasuwa się wniosek, że fotografował wyłącznie dla siebie. Rejestrował obrazy przedstawiające środowisko, w którym żył i pracował. Nie przykładał wagi do tworzenia zdjęć artystycznych, upozowanych, Fotografował na żywo, pod wpływem chwilowego impulsu to, co w danej chwili go zaintrygowało. Zbiory fotograficzne Ignacego Rabczuka pochodzą z okresu międzywojennego. Zdjęcia wykonane przez Autora fototeki mają około siedemdziesięciu pięciu lat. Okres, który minął od momentu ich wykonanie do czasów współczesnych jest długi. Wiele budowli, budynków i obiektów małej architektury uległo zniszczeniu w wyniku działań wojennych, klęsk żywiołowych, śmierci technicznej, inne zostały zniszczone celowo. Uległ radykalnej zmianie krajobraz przyrodniczy i osadniczy, wywołany zmianami polityczno-społeczno-gospodarczymi wynikający z intensywności procesów urbanizacyjnych, rozwojem infrastruktury technicznej oraz technizacją życia. Zespół wszystkich komponentów środowiska decyduje o walorach społeczno- ekonomicznych, estetycznych krajobrazu naturalnego. Działania z zakresu urbanistyki, ruralistyki i planowania przestrzennego kształtują go w sensie pozytywnym i negatywnym. Niebagatelny wpływ mają działania z zakresu ekonomiki i techniki, które świadomie wykorzystują zasoby krajobrazowe. Mają one zdecydowany wpływ na jego przekształcanie, począwszy od formy krajobrazu naturalnego poprzez kulturowy do zdegradowanego. Udostępnienie fototeki Ignacego Rabczuka, drogą publikacji, będzie stanowić przyczynek do badań nad krajobrazami historycznymi Kresów Wschodnich, ponieważ historia ziemi i mieszkańców, na której żyli jest zapisana w krajobrazie. Fotografie te są unikalne, bowiem przedstawiają świat, którego już nie ma.