Streszczenie:

Las jest formą naturalnego zbiornika retencyjnego i przez to może być postrzegany jako filar małej retencji wodnej. Prognozowane niekorzystne zmiany klimatyczne (wzrost temperatur powietrza, malenie sum opadów atmosferycznych, zwiększenie częstotliwości ekstremalnych zjawisk pogodowych) wymuszają konieczność kompensacji tych niekorzystnych zjawisk poprzez m.in. techniczne i nietechniczne zabiegi zwiększające małą retencję wodną w lasach. Budowa urządzeń małej retencji ma uzasadnienie zarówno przyrodnicze (m.in. zapewnia bioróżnorodność w ekosystemach leśnych) jak i przede wszystkim ekonomiczne. Wskaźnikowy koszt retencjonowania 1 m3 wody w obiektach małej retencji jest zwykle o rząd mniejszy niż w wielkich zbiornikach retencyjnych. Pozwolenie na budowę obiektów małej retencji wymagane jest dla piętrzeń przekraczających 1,0 m lub każdej inwestycji zlokalizowanej na obszarach chronionych. Niejednokrotnie przedraża to koszty inwestycji. Zatem pragmatycznie jest budowanie małych obiektów np. w układach kaskadowych. Budowa obiektów piętrzących i spowalniających odpływ wody ze zlewni niejednokrotnie pozwala na zachowanie cennych przyrodniczo siedlisk oraz może być istotnym elementem w strategii ochrony obszarów Natura 2000 (np. ekosystemów leśnych o bagiennym, wilgotnym lub łęgowym charakterze). Obecnie realizowane są dwa kompleksowe projekty dotyczące małej retencji w lasach (Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych, Przeciwdziałanie erozji wodnej na terenach górskich i utrzymanie potoków górskich w dobrym stanie). W obu projektach bierze udział około 250 nadleśnictw, a koszty realizacji przedsięwzięcia szacowane są na około 350 mln zł. Obydwa projekty mają być realizowane do 2013 roku. Realizacja zaplanowanych zadań dotyczących małej retencji wodnej napotyka jednak na różne trudności. W krajowych programach małej retencji wodnej do 2015 roku realizowano około 25% zaplanowanych przyrostów retencji wodnej (średnio rocznie). Ocena ilościowa małej retencji wodnej jest niejednokrotnie trudna. W niniejszej pracy podano jak ocenić ilościowo małą retencję wodną wynikającą z zabudowy cieku w małej zlewni leśnej Pojezierza Krajeńskiego. Lasy łęgowe należą do najbogatszych i bardzo urokliwych ekosystemów leśnych. Regulacja rzek i ochrona przeciwpowodziowa przyczynia się niestety do ich degradacji. W Polsce jedynie 0,2% całkowitej powierzchni zajmują lasy łęgowe. Uroczysko Warta stanowi jedno z najważniejszych skupisk tych siedlisk. Wybudowanie w środkowym biegu rzeki Warty zbiornika Jeziorsko przyczyniło się do zmiany reżimu rzeki (ograniczenie powierzchni zalewów i ich częstotliwości). Wydaje się, iż zastosowanie prostych systemów melioracyjnych - zastawek, progów, przepustów z klapami zwrotnymi, może spowodować odtworzenie korzystnych warunków hydrologicznych. Wystąpi wtedy zwiększenie pojemności retencyjnej starorzeczy, a wody gruntowe będą się utrzymywały na wyższym poziomie przez dłuższy okres. Planowana budowa licznych zastawek na ciekach oraz podpiętrzeń zbiorników wodnych to najtańsze metody zwiększania zasobów wodnych w zlewniach. Budowa tych urządzeń technicznych bez wątpienia przyczyni się też do ochrony bardzo wartościowych biotopów mokradłowych, pełniących głównie funkcje ochronną i rekreacyjną.