Streszczenie:

Modernizacja rolnictwa, którego największym problemem jest nadmiar siły roboczej i związana z nim rozdrobniona struktura obszarowa, polega między innymi na zmniejszeniu zatrudnienia. Odchodzenie ludzi z rolnictwa nie może oznaczać ich migracji ze wsi. Należy więc stworzyć szansę zatrudnienia dla tych, którzy zrezygnują z pracy w rolnictwie i pozostaną na wsi. Głównym postulatem
w rozważaniach dotyczących przyszłości wsi jest rozwój wielofunkcyjny, którego tempo i kierunki zależą od wielu czynników. Wielofunkcyjność obszarów wiejskich sprowadza się do właściwego, wielokierunkowego wykorzystania potencjału wsi określonego wspomnianymi czynnikami, w celu stworzenia nowych, pozarolniczych miejsc pracy. Podkreślić należy, że w procesie wielokierunkowego rozwoju obszarów wiejskich istotną rolę odgrywa lokalna specyfika, a w szczególności uwarunkowania społeczno-gospodarcze.
Główne problemy badawcze poruszane w pracy dotyczyły analiz wpływu otoczenia obszarów wiejskich na wielofunkcyjny rozwój tych obszarów. Weryfika-cja postawionych hipotez badawczych sprowadzała się do odpowiedzi na cztery pytania:
1. Czy występują różnice w poziomie rozwoju wielofunkcyjnego gmin
i od jakich czynników zależą?
2. Czy siła oddziaływania czynników rozwoju wielofunkcyjnego zależy od aktualnego poziomu wielofunkcyjności?
3. Czy mieszkańcy obszarów wiejskich mają różne preferencje w zakresie czynników rozwoju wielofunkcyjnego i od czego preferencje te zależą?
4. Czy opinie właścicieli gospodarstw rolnych dotyczące przyszłości tych gospodarstw (w konsekwencji możliwości dalszego zatrudnienia w gospodarstwie) są zróżnicowane w zależności od wielkości gospodarstwa i poziomu wykształcenia właściciela?
Badaniami objęto 97 gmin położonych na terenie województwa świętokrzy-skiego. Dla potrzeb opracowania wyodrębniono 4 grupy czynników mierzalnych wielofunkcyjnego rozwoju: przyrodnicze, społeczne, infrastrukturalne i gospodar-cze. Zróżnicowanie tych czynników w poszczególnych gminach powoduje zróżni-cowanie kierunków i tempa rozwoju wielofunkcyjnego. Wstępna analiza meryto-ryczna i statystyczna doprowadziła do wyodrębnienia 20 wskaźników jakości otoczenia obszarów wiejskich oraz 4 wskaźników poziomu wielofunkcyjności tych obszarów. W celu wyjaśnienia wpływu jakości otoczenia obszarów wiejskich na poziom ich wielofunkcyjności wykonano analizę kanoniczną. W jej wyniku wska-zano najistotniejsze determinanty rozwoju wielofunkcyjnego oraz wskaźniki wie-lofunkcyjności.
Stwierdzono, że obszar województwa świętokrzyskiego jest zróżnicowany pod względem jakości otoczenia obszarów wiejskich.
Wykazano, że poziom rozwoju wielofunkcyjnego należy rozpatrywać
w dwóch niezależnych układach: układzie związanym z otoczeniem infrastruktu-ralnym oraz w układzie nieinfrastrukturalnym, związanym z pozostałymi rodzajami otoczenia (przyrodniczym, społecznym, gospodarczym). W układzie infrastruktu-ralnym wskaźnikiem wielofunkcyjności jest gęstość zaludnienia (wzrost gęstości zaludnienia odpowiada wzrostowi poziomu wielofunkcyjności). W tym układzie wzrost poziomu wielofunkcyjności odbywa się przez rozwój infrastruktury tech-nicznej. W układzie związanym z pozostałymi rodzajami otoczenia wskaźnikiem wielofunkcyjności jest wielkość zatrudnienia w rolnictwie (wzrost zatrudnienia w rolnictwie powoduje spadek poziomu wielofunkcyjności). Czynniki otoczenia od-działywające na wielofunkcyjność w tym układzie wpływają na wielkość zatrud-nienia w rolnictwie. Obszar województwa świętokrzyskiego jest zróżnicowany pod względem poziomu wielofunkcyjności zarówno w układzie infrastrukturalnym, jak i w układzie nieinfrastrukturalnym.
Dla określenia wpływu czynników subiektywnych przeprowadzono badania w formie wywiadu kierowanego. Wywiadem objęto zróżnicowaną pod względem wieku, wykształcenia i statusu społecznego grupę mieszkańców obszarów wiej-skich. Na podstawie zebranych danych przeprowadzono analizy, które wykazały zróżnicowanie subiektywnego stosunku lokalnej społeczności do zagadnienia wie-lofunkcyjnego rozwoju. W szczególności różnice dotyczyły hierarchii ważności czynników rozwoju wielofunkcyjnego.
Badania w formie wywiadu skierowanego do właścicieli gospodarstw rol-nych wykazały, że na obszarze województwa świętokrzyskiego, charakteryzującego się rozdrobnioną strukturą agrarną, istnieje uzasadniona potrzeba tworzenia po-zarolniczych miejsc pracy (pozarolniczych źródeł dochodu). Wynika to z braku zainteresowania właścicieli gospodarstw rolnych działaniami w celu rozwoju go-spodarstwa (powiększenie areału, inwestycje). Tendencja ta dotyczyła przede wszystkim właścicieli najmniejszych gospodarstw, którzy posiadali najniższe wy-kształcenie. Może zatem w przyszłości pojawić się problem zatrudnienia siły robo-czej o najniższych kwalifikacjach.